της Σοφίας Ξυγκάκη
Συνεχίζεται για 2 ακόμη βδομάδες η παράσταση Έξοδος στο θέατρο Studio Μαυρομιχάλη. Μια παράσταση που μέσα από το περιβάλλον μιας «πειραγμένης» εθνικής εορτής, κάπου ανάμεσα στην 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου, θέτοντας το ερώτημα «Θα έβαζα τη ζωή μου σε κίνδυνο για κάτι μεγαλύτερο και ανώτερο από το ατομικό;», στόχο έχει να αναδείξει τη γυναικεία ματιά και να δώσει το έναυσμα για συζήτηση.
Η παράσταση που αρχίζει χαρούμενα με τις πέντε ηθοποιούς να διακηρύσσουν ότι «γιορτάζουμε το 1821 και το 1940 μαζί, θα μνημονεύσουμε ηρωίδες επώνυμες κι ανώνυμες», τελειώνει με την ακριβή και σπαρακτική αφήγηση της 89ης Ζωής Πετροπούλου, ΕΠΟΝίτισσας που εξορίστηκε στη Μακρόνησο και το Τρίκερι. «Mαστίγωναν γυναίκες μπροστά στις άλλες για να τις φοβίσουν και να υπογράψουν, τσάκισαν σώματα, ξερίζωναν κοτσίδες, κάποιες γυναίκες κατέληξαν στα ψυχιατρείο, άλλες σε νοσοκομεία, χρόνια μετά καμία δεν το ξεπέρασε ποτέ, όλα δημιούργησαν τέτοιο σοκ που ακόμα το φέρουμε μέσα μας» θα πει «αγαπούσαμε την Ελλάδα, θέλαμε μια άλλη πατρίδα καλύτερη».
H Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη, η σκηνοθέτις της παράστασης, όπως όλοι σχεδόν της γενιάς της, μας λέει, δεν έχει ζήσει πολέμους και επαναστάσεις, όπως οι προηγούμενες γενιές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πάλεψε για να διεκδικήσει τη θέση της σε ένα χώρο τόσο δύσκολο όσο του θεάτρου, ειδικά σε μια εποχή εξίσου δύσκολη. Μεγάλωσε και σπούδασε Θεατρολογία στην Αθήνα, τελειώνοντας ταυτόχρονα τη σχολή Θεοδοσιάδη και, με υποτροφία ΙΚΙ, συνέχισε στο Λονδίνο, στο Goldsmiths και το Brunel με μάστερ και διδακτορικό αντίστοιχα. Έχει παράλληλα παρακολουθήσει σεμινάρια της Αριάν Μνουσκίν και του Εουτζένιο Μπάρμπα.
Μιλάμε μαζί της για την παράσταση και το κίνητρό της να καταπιαστεί με αυτό το θέμα, για τη θεατρική ομάδα Anima που έχει δημιουργήσει, για τη δυνατότητα επιβίωσης των ομάδων που πειραματίζονται και δρουν εκτός εμπορικών σχημάτων.
Πώς ξεκίνησε η ομάδα Anima;
Ξεκίνησε με μια χορογράφο και ένα σκηνογράφο πριν από το 2012, ως μία ανάγκη πειραματισμού πάνω στη φόρμα. Με ενδιέφερε πολύ η έκφραση του σώματος κι έτσι με τη χορογράφο αρχίσαμε να πειραματιζόμαστε με φόρμες πιο μουσικοκινητικές, προσπαθούσαμε να είναι όλα μετρημένα σε μουσικές ή ρυθμικές φόρμες. Όλο αυτό ξεκίνησε κάπως αυθόρμητα, δεν είχα στο νου μου συγκεκριμένες φόρμες, κάπως έτσι έφτασα στο σωματικό θέατρο.
Πώς δουλέψατε στην Έξοδο αλλά και στην περυσινή παράσταση, τον Ιούλιο Καίσαρα scripta femina;
Ένας άλλος όρος, το devised theatre, συνδέεται επίσης με το σωματικό θέατρο. Μπορείς να δημιουργήσεις μια παράσταση όχι μόνο μέσα από ένα θεατρικό έργο αλλά και μέσα από ένα διήγημα, από την επικαιρότητα, από αποκόμματα εφημερίδων, από οτιδήποτε. Άρχισα να πειραματίζομαι από πέρυσι που κάναμε τον Ιούλιο Κάισαρα κι άρχισε να με ενδιαφέρει η πρακτική του. Πέρυσι, δουλέψαμε πάνω στο κείμενο του Σαίξπηρ Ιούλιος Καίσαρας που δεν έχει γυναικείους ρόλους, παρά μόνο της Πόρσια και της Καλπουρνίας, κι αυτό το έργο θέλησα να το δω από τη γυναικεία σκοπιά. Οπότε, χρησιμοποιήσαμε κομμάτια του κειμένου και τα τοποθετήσαμε στο στόμα των γυναικών. Μετά βρήκαμε κάποιες επιστολές από τον Θόρντον Ουάιλντερ, γραμμένες από γυναίκες, ουσιαστικά κάναμε ένα devised theatre χρησιμοποιώντας ως συνδετικά τις επιστολές του Ουάιλντερ, μια μεταγραφή του κειμένου του Σαίξπηρ και βέβαια όλες τις ιδέες που μπορεί να ήταν μουσικές, ρυθμικές, κινησιολογικές – έτσι λοιπόν ξεκίνησα να ψάχνω την ιδέα του devised theatre, καταλήγοντας στο φετινό που είναι πιο εξελιγμένο από το περυσινό. Δουλέψαμε πάνω στο κείμενο και με τους ηθοποιούς συνολικά 2 χρόνια.
Με απασχολούσε ότι από τη μια οι Έλληνες προβάλλουμε τον πολιτισμό μας, της αρχαίας Ελλάδας και από την άλλη δεν έχουμε καμία πραγματική αυτοπεποίθηση γι’ αυτόν.
Φαντάζομαι εννοείς έλλειψη βαθύτερης γνώσης του παρελθόντος.
Έλλειψη πραγματικής γνώσης, αλλά δεν διεκδικούμε κιόλας – πράγματα που οποιοσδήποτε λαός θα τα διεκδικούσε, καταρχήν για την ίδια την επιβίωσή του.
Ο Σωτήρης Δημητρίου, ανθρωπολόγος και σύντροφος ζωής της Αλίντα Δημητρίου, με αφορμή την παράσταση σας, έλεγε ότι έπρεπε να κάνει η Αλίντα τις ταινίες της για την Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο για να δει κι ο ίδιος πόσες γυναίκες ήταν πραγματικά εκεί, στην εξορία, στη Μακρόνησο, παρόλο που κι αυτός ήταν και στην Αντίσταση και στη Μακρόνησο.
Για τις γυναίκες και τη συμβολή τους στο 1821 και το ’40 δεν υπήρχαν πληροφορίες, ειδικά για το ’21. Υπήρχαν από τους φιλέλληνες, οι Έλληνες δεν είχαν γράψει. Αυτά τα είχε συγκεντρώσει σε ένα βιβλίο η Σωτηρία Αλιμπέρτι, μια σπουδαία προσωπικότητα. Ξεκίνησα να διαβάζω ό,τι υπήρχε και μετά όλες τις βιογραφίες που είχαν εκδοθεί για τις ηρωίδες – για τη Μπουμπουλίνα, για παράδειγμα, χρειάστηκε να πάω στο μουσείο στις Σπέτσες. Για να φτιάξουμε το κείμενο διαβάσαμε ό,τι είχε γραφτεί για την Ελληνίδα γυναίκα για το 1821.
Πόσο καιρό κράτησε η προεργασία;
Περίπου ένα χρόνο. Και μετά συζητήσαμε ξεχωριστά για τις προσωπικότητες που είχα επιλέξει, για τον χαρακτήρα τους, τα βασικά χαρακτηριστικά τους και, στη συνέχεια, μέσα από τα κείμενα θέσαμε το βασικό ερώτημα της παράστασης: «Θα έβαζα εγώ σε κίνδυνο τη ζωή μου, για κάτι ανώτερο από το προσωπικό»; Επιλέγαμε τις σκηνές με γνώμονα το κατά πόσο αναδεικνύουν το βασικό ερώτημα. Δουλέψαμε πολύ με κόψε-ράψε. Για το ’40 ήταν πιο εύκολο γιατί στηρίχτηκα πολύ στη προφορική ιστορία , βρήκα πολλά βιβλία αφού υπήρχαν πολλές μαρτυρίες, αφηγήσεις των ίδιων των γυναικών, από την Αντίσταση και τις εξορίες, με βοήθησε πολύ η Τασούλα Βερβενιώτη σ’ αυτό. Έτσι, φτάσαμε στην τελευταία πραγματική μαρτυρία, στη πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Ζωής Πετροπούλου. Σκεφτήκαμε ότι ήταν πολύ ωραία ιδέα ένας άνθρωπος που πραγματικά συμμετείχε στην Αντίσταση να μας λέει την ιστορία του, επαληθεύοντας έτσι όλη την ιδέα της παράστασης.
Γιατί τοποθέτησες το έργο χρονικά ‘κάπου ανάμεσα’;
Αισθανόμουν ότι ούτε την ιστορία μας την ξέρουμε καλά, κι αυτό μας κάνει υπερφίαλους, ούτε αυτοπεποίθηση έχουμε. Αν ρωτήσεις μικρά παιδιά τι γιορτάζουμε την 25η Μαρτίου, όλα είναι μπερδεμένα, συγχέονται με το ’40. Εγώ ήθελα να παίξω με αυτήν την ιδέα. Επειδή μέσα στο μυαλό μας αυτά είναι μπερδεμένα, τα τοποθέτησα σε μια φανταστική εποχή που είναι μαζί το ’21 και το ’40. Έτσι είναι στο μυαλό μας.
Γιατί το επετειακό έχει συσκοτίσει τα γεγονότα…
Ναι, και το επετειακό έχει γίνει φόρμα. Ωραιοποιούνται τα πάντα, δεν έχει σημασία αν είναι το ’21, το ’40 ή το Πολυτεχνείο, αρκεί που όλα αυτά είναι πάρα πολύ ωραία.
Επειδή ανέφερες παραπάνω την πατρίδα, είχες ανάγκη να επανανοηματοδοτήσεις αυτές τις έννοιες, το εθνικό, την πατρίδα κτλ;
Ναι, ήταν εντελώς προσωπική ανάγκη να κατανοήσω τον κόσμο και τι συμβαίνει γύρω μου. Έτσι ξεκίνησε η παράσταση, ως γιορτή μπερδεμένη, στους ηθοποιούς μέσα στη γιορτή βγήκε και το προσωπικό τους, κι αυτό ήταν σκόπιμο, αν πρόσεξες στην αρχή υπάρχει πολλή αμηχανία. Στη συνέχεια, επίσης, παρεισφρέει το πραγματικό και δικαιώνει την παράσταση. Μας έγινε και μια κριτική ότι είπαμε γνωστά γεγονότα – στόχος της παράστασης ήταν να πει γνωστά, κλισέ γεγονότα, εμβαθύνοντας όμως στην ουσία τους. Θέλαμε η παράσταση να μιλήσει για τα πραγματικά διλήμματα.
Στην αρχή η παράσταση ξεκινά πολύ χαρούμενα, παίζει με το χαρούμενο.
Ξεκινά πολύ χαρούμενα αλλά έρχεται το τέλος που δεν είναι καθόλου χαρούμενο γιατί είναι το πραγματικό. Με το πραγματικό τι να πεις; Στόχος της παράστασης δεν ήταν να μιλήσει για κάτι άγνωστο γιατί δεν υπάρχει υλικό γι’ αυτό το άγνωστο. Δεν έχουμε, για παράδειγμα, καμία άμεση μαρτυρία για τη γυναίκα που το ’21 έψηνε στην αυλή του σπιτιού της τα μέλη του νεκρού παιδιού της για να ταΐσει το άλλο, δεν υπάρχει τίποτα, δεν τα ξέρουμε αυτά. Η παράσταση παίζει με το κλισέ.
Παίζει με το κλισέ αφήνοντας στην άκρη όμως το κιτς.
Διαφωνώ με το κιτς, με τη σύγχρονη ματιά, είτε πρόκειται για παράσταση είτε για την ιστορία, την πλήρη αμφισβήτηση των πάντων γιατί αυτό οδηγεί σε ένα μηδενισμό. Εμένα μ’ ενδιαφέρει να μελετήσω τι πραγματικά συνέβη, όχι απλώς να αμφισβητώ ό,τι συνέβη. Πιστεύω ότι κάθε λαός έχει πολύ ανάγκη τον αστικό του μύθο γιατί πάνω σ’ αυτόν στηρίζεται η αυτοπεποίθησή του.
Άρα πιστεύεις στη διαρκή συνομιλία με το παρελθόν.
Το 1821 δεν υπήρχε η έννοια του έθνους, ούτε η ιδεολογία. Οι κατοπινές γενιές στηρίχτηκαν στην ιδεολογία οπότε, τρόπον τινά, απέρριψαν το πριν.
Και το προσέγγισες με έμφυλη ματιά.
Ξεκίνησα από πέρυσι να δουλεύω τη γυναικεία ματιά θεωρώντας ότι, εφόσον η Ελλάδα είναι ανδροκρατούμενη χώρα, για λόγους ουσίας έπρεπε να φωτίσω τη γυναικεία σκοπιά, είμαστε πίσω σ’ αυτό το θέμα. Στο ’21 ξέρουμε το αντρικό κομμάτι, είναι ο Κολοκοτρώνης, ο Παπαφλέσσας… στο ’40 επίσης. Ήθελα να αναδείξω τη γυναικεία συμμετοχή.
Στην αρχή μου έκανε εντύπωση πώς αυτές οι γυναίκες πίστευαν τόσο πολύ, που για χρόνια άφηναν τα παιδιά τους πίσω. Μου ήταν ακατανόητο, τώρα δεν είναι πια. Γιατί σήμερα έχουμε μάθει το σπίτι μου, το παιδί μου…
Υπάρχει η ιδιωτική αντίληψη ζωής ..και πολύ παιδοκεντρική.
Ναι, όταν άφηναν τα παιδιά πίσω ήταν σημαντικό για όλη την Ελλάδα. Τώρα το σημαντικό είναι τα δικά σου παιδιά να είναι καλά.
Και ποιοι είναι οι οικονομικοί σας πόροι; Είστε πάντα στο Studio Μαυρομιχάλη;
Όχι Είμαστε από τις άστεγες ομάδες, επειδή η ομάδα ενεργοποιήθηκε και πάλι πριν από 3 χρόνια δεν πρόλαβε επιχορηγήσεις, κι έτσι είμαστε αυτοχρηματοδοτούμενοι. Είμαστε 3 άτομα ο πυρήνας και ανάλογα με την παράσταση παίρνουμε και άλλους ηθοποιούς. Από τα μαθήματα που κάνω εγώ, στο θεατρικό εργαστήρι του Δήμου Ζωγράφου, από τη δουλειά μας κρατάμε κάποια χρήματα και οι δύο, εγώ και η Κατερίνα Μπιλάλη, και τα βάζουμε στη δουλειά. Προσπαθούμε με τις παραστάσεις να βγάλουμε το ενοίκιο του θεάτρου, τα ένσημα και τα μεροκάματα των ηθοποιών, εμείς δεν θα πάρουμε τίποτα πίσω από τα χρήματα της παραγωγής. Αυτό δεν ξέρω αν μπορούμε να το συνεχίσουμε, επειδή όλο και μειώνονται οι μισθοί, οπότε ό,τι βάζεις στην άκρη για τη δουλειά θα είναι λιγότερο. Άρα, χρειαζόμαστε την στήριξη του κόσμου για να συνεχίσουμε τη δουλειά μας και τον πειραματισμό.
Φαντάζομαι ότι το οικονομικό ρυθμίζει και τις καλλιτεχνικές επιλογές. Η τωρινή δεν ήταν τεράστια παραγωγή αλλά ούτε και πολύ μικρή.
Είναι 5 ηθοποιοί και η Ζωή Πετροπούλου ή η 98η ΕΠΟΝίτισσα Κατίνα Σηφακάκη που συμμετέχει λιγότερες φορές, λόγω προβλημάτων υγείας. Αυτό που μ’ ενοχλεί πολύ στην Ελλάδα είναι ότι εντάξει, ένα μεγάλο κομμάτι είναι δοσμένο σε αυτούς που πληρώνουν, που έχουν τα χρήματα, του συστήματος, αλλά σε άλλες χώρες, στην Αγγλία, στο Λονδίνο που ξέρω, αφήνουν και ένα κομμάτι που μπορείς να το διεκδικήσεις. Εδώ αυτό είναι ανύπαρκτο, δεν σου επιτρέπουν να παίξεις ισότιμα, σ ένα μικρό έστω κομμάτι. Αυτό πραγματικά με ρίχνει ψυχολογικά και προσπαθώ να το παλέψω για να συνεχίσω.
Συντελεστές:
Σκηνοθεσία: Ρουμπίνη Μοσχοχωρίτη
Κείμενο: Ομάδα Anima
Επιμέλεια Κίνησης – Χορογραφίες: Κάλια Θεοδοσιάδη
Μουσική: Κώστας Νικολοπουλος
Ηθοποιοί: Νικολίνα Καραθύμου, Κατερίνα Μπιλάλη, Λυγερή Ταμπακοπούλου, Γιώτα Τσιότσκα, Άντρη Χατζηχρισστοδούλου
Δευτέρα και Τρίτη 9:00μμ έως 13/1
Studio Μαυρομιχάλη
Μαυρομιχάλη 134, Εξάρχεια
τιμές εισιτηρίων: 12 ευρώ, φοιτητικό 8 ευρώ, άνεργοι/ες, ατέλειες, άνω των 65 5 ευρώ
