8 MAΡΤΗ Μια μέρα είναι, θα περάσει

του ιού

Η γιορτή των ραβδοκολυμποτρύγγων

Η 8 Μαρτίου είναι χωρίς αμφιβολία μια γιορτή των ΜΜΕ. Από τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια έως σήμερα, η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας δίνει την αφορμή για εκτενή αφιερώματα, στα οποία οι γυναίκες -υποτίθεται ότι- έχουν την τιμητική τους. Στην πραγματικότητα, η ενασχόληση των μέσων ενημέρωσης με τις γυναίκες κάθε 8 Μαρτίου στην καλύτερη περίπτωση αναπαράγει την αντίληψη περί γυναικείας κατωτερότητας, εμφανίζοντας τις γυναίκες ως είδος που χρειάζεται έναν ιδιαίτερο χειρισμό, μια ειδική μεταχείριση. Στην καλύτερη, γιατί στη χειρότερη η 8 Μαρτίου αποτελεί μια ακόμη ευκαιρία για ευθείες μισογυνικές επιθέσεις ή, απλώς, για αποτελεσματικότερη προβολή “γυναικείων” καταναλωτικών προϊόντων.

Γενικές οι επισημάνσεις αυτές, δεν αμφισβητούν τις σποραδικές εξαιρέσεις ούτε αγνοούν την εξέλιξη των αφιερωμάτων στο πέρασμα του χρόνου. Στην αρχή της Μεταπολίτευσης, για παράδειγμα, τότε που η 8 Μαρτίου παρέμενε μια επέτειος ακόμη αποδεκτή από γυναικείες οργανώσεις και φεμινιστικές ομάδες, η ενασχόληση του Τύπου ήταν μάλλον διερευνητική, γύρευε απαντήσεις στα ζητήματα που έθεταν τότε οι γυναικείες συλλογικότητες. Στην πρώτη αυτή περίοδο, τα ΜΜΕ φρόντιζαν συνήθως να συνδυάζουν την επικαιρότητα με κάποια ιστορική αναδρομή (η πρώτη ελληνίδα φοιτήτρια, το πρώτο γυναικείο περιοδικό, οι γυναίκες στην Αντίσταση κ.ο.κ.), δίνοντας κάποτε (σπανίως) το λόγο και στις γυναίκες που συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις της εποχής.

Πολύ σύντομα, όμως, τη στάση αυτή διαδέχεται ένα τυποποιημένο εγκώμιο της ημέρας, στο οποίο αρχίζουν να βρίσκουν τη θέση τους οι πιο αντιφατικές απόψεις για τις γυναίκες και την υποτιθέμενη γιορτή τους. Έτσι, από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, κάθε 8 Μαρτίου τα μέσα ενημέρωσης συνεχίζουν να τηρούν την παράδοση της ημέρας, επιχειρώντας ταυτόχρονα να δώσουν στα αφιερώματά τους κάποια νότα πρωτοτυπίας. Και η βασική πρωτοτυπία που σκαρφίζονται είναι να βάζουν κάθε 8 Μαρτίου άνδρες -πολιτικούς, δημοσιογράφους, καλλιτέχνες, μόδιστρους- να κρίνουν (ή και να παινεύουν, αδιάφορο) τις γυναίκες και τους αγώνες τους. Ενδεικτικά: “Δέκα άνδρες – γνωστοί και μη- εξηγούν πώς βλέπουν σήμερα τις σχέσεις των δύο φύλων” ( “Ελευθεροτυπία” 7/3/87). “Κυρίες, χρόνια πολλά! Δέκα άνδρες για τη γιορτή της γυναίκας” (“Μεσημβρινή” 8/3/88).

Στα 1985 ακριβώς, το “Εθνος” διοργανώνει μεγάλη γιορτή στα Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας και την αφιερώνει “στον μεγάλο πρωταγωνιστή της ελληνικής ζωής: Τη γυναίκα” (11/3). Παρά τους υψηλούς υμνητικούς τόνους, η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει. Στο εξής, τα αφιερώματα για την 8 Μαρτίου θα κινηθούν γύρω από πολύ συγκεκριμένους άξονες:

* Την άμεση και απροκάλυπτη πολιτική χρήση της ημέρας: “Κορόνα της ΝΔ η ελληνίδα γυναίκα. Αποθεωτική ομιλία Ψηλού στις Νεοδημοκράτισσες του Πειραιά” (“Ελεύθερος Τύπος” 8/3/89). “Μητσοτάκης: Όλα για τη γυναίκα. Η Νέα Δημοκρατία τιμά την ελληνίδα γυναίκα και αναγνωρίζει την προσφορά της στην οικογένεια και την κοινωνία” (“Βραδυνή” 8/3/89). Χαρακτηριστική και η παρέμβαση της Ειρήνης Μαυροπούλου που χρημάτισε για ένα φεγγάρι και Γραμματέας Ισότητας: “8 Μαρτίου, Ημέρα της Γυναίκας. Είναι ημέρα γιορτής; Σίγουρα όχι. Είναι ημέρα απολογισμού για όσα δεν έγιναν και για όσα πρέπει να γίνουν”. Και ιδού τι θα μπορούσε να γίνει διατυπωμένο ως ερώτημα: “Το ανάκτορο της Εκάλης σε πόσα κέντρα κακοποιημένων γυναικών αντιστοιχεί;” (“Αδέσμευτος Τύπος” 8/3/95). Στην ίδια κατηγορία ανήκουν και τα συνήθως εκτενή και πρωτοσέλιδα αφιερώματα του “Ριζοσπάστη”, στα οποία οι γυναίκες καλούνται να ασπαστούν τις εκάστοτε κομματικές προτεραιότητες: “οι κομμουνίστριες καλούν τις γυναίκες να ματαιώσουν με την πάλη τους τα αντιλαϊκά σενάρια της συναίνεσης” (8/3/95).

* Την προσπάθεια εκμετάλλευσης της ημέρας, όταν δεν υπάρχουν “εντυπωσιακότερες” ειδήσεις: “Σκοτώνει τις γυναίκες η μάχη της καριέρας”, απειλούσε με το πρωτοσέλιδό της η “Απογευματινή της Κυριακής” στις 6/3/94. Και στις εσωτερικές σελίδες συμπλήρωνε: “8 Μαρτίου. Ημέρα της Γυναίκας. Ηπατίτιδες, καρκίνος, φυματίωση, καρδιά, αλλεργίες απειλούν την εργαζόμενη”.

* Μια τάση αυτοκριτικής που, ωστόσο, δεν οδηγεί σε διαφορετική αντιμετώπιση της ημέρας. Να σημειώσουμε πως η στάση αυτή χαρακτηρίζει παλαιότερα δημοσιεύματα, καθώς σήμερα κανείς δεν νιώθει πια την ανάγκη να απολογηθεί: “Ο ανδρικός σοβινισμός και ρατσισμός δεν έχει τέλος. Μηδέ, φυσικά, του δικού μας εξαιρουμένου – αφού θα ξαναθυμηθούμε τις γυναίκες στις 8 Μαρτίου 1987!” (κύριο άρθρο, “Εθνος” 8/3/86). “Πόσο δυνατό είναι να αποσβεστούν σε μία μόνο ημέρα τα χρέη (ατομικά και συνολικά) των υπολοίπων 364 ημερών; Πόσο νόμιμα και αληθινά ηχούν τα μηνύματα των ιθυνόντων της ανδροκρατούμενης κοινωνίας, όταν ο πανηγυρικός χαρακτήρας τους οδηγεί σε υπερβολές υποσχέσεων ή σε εύκολο απολογητισμό, στοιχεία που λησμονούνται με το χάραμα της επόμενης μέρας;” (κύριο άρθρο, “Πρώτη” 8/3/88).

* Την επιστράτευση ειδικών πάσης φύσεως που κάθε 8 Μαρτίου προθυμοποιούνται να φωτίσουν άγνωστες πτυχές των ζητημάτων που θέτει η επέτειος. Αλησμόνητη η παρέμβαση ενός βιολόγου-ζωολόγου με τίτλο “Φεμινισμός. Όταν εγκυμονεί και το αρσενικό”, στην οποία αναλύεται ως φεμινιστική συμπεριφορά η εγκυμοσύνη του αρσενικού ιππόκαμπου, αλλά και η προθυμία των αρσενικών ραβδοκολυμποτρύγγων να κλωσάνε αβγά (“Κυριακάτικη Αυγή”, 8/3/87).

* Την καταγγελία των ξεπερασμένων πια φεμινιστικών “ακροτήτων”: “οι φεμινίστριες της εποχής εκείνης ήταν επιθετικές, εχθρικές προς τους άνδρες, βλοσυρές και αδιάλλακτες. Δεν δίσταζαν να προβάλλονται με ακραίες μεθόδους – όπως με το να καίνε δημοσίως τους στηθόδεσμούς τους- προκειμένου να προωθήσουν τις απόψεις τους” (“Καθημερινή” 7/3/97). “Σήμερα οι διεκδικήσεις των γυναικών για ισότητα σε όλους τους τομείς, εκτός του ότι τις οδήγησαν στην απώλεια πολλών κεκτημένων δικαιωμάτων τους, τείνουν να αλλοιώσουν ορισμένα φυσικά χαρακτηριστικά τους” (“Ελεύθερος” 8/3/88). “Υπάρχει η εσφαλμένη εντύπωση, σε μια μειοψηφία φεμινιστριών κυρίως, ότι οι άνδρες στο σύνολό τους αντιμάχονται τις γυναίκες και αντιδρούν σε αυτό που οι ίδιες ονομάζουν ισότητα και δικαιώματα της γυναίκας” (“Ελευθεροτυπία” 10/3/87). “Ο χρόνος έχει δείξει ότι πολλοί εξτρεμισμοί χαρακτήριζαν το φεμινιστικό κίνημα (που κατέληξαν σε σεξισμούς και σεξιστικές αντιλήψεις), ενώ άλλα αιτήματα είναι συχνά ξεπερασμένα” (“Ελεύθερος Τύπος” 8/3/96).

* Την αναφορά στα ολέθρια πλήγματα που επέφερε ο φεμινισμός στους ανυποψίαστους άνδρες: “Η κρίση της ανδρικής ταυτότητας. Σε μια εποχή που η γυναίκα διεκδικεί τη χειραφέτησή της, ο άνδρας αισθάνεται μετέωρος και κατατρύχεται από ανασφάλεια” (“Καθημερινή” 10/3/96).

*Την επιστροφή, τέλος, στα παλιά και δοκιμασμένα “γυναικεία θέματα”: “Αναζητείται το καλό ντύσιμο. Ποιες γυναίκες, παγκοσμίως, διεκδικούν τον τίτλο της πιο καλαίσθητης, χωρίς υπερβολές εμφάνισης” (“Καθημερινή” 9/3/95). “Οι γυναίκες γιορτάζουν. Τα φετίχ τους… Γυναίκες. Απρόσιτες σαν σταρ του κινηματογράφου. Γήινες όπως οι θηλυκοί πειρασμοί της διπλανής πόρτας. Ικανές να σε στείλουν στον παράδεισο και στην κόλαση με την ίδια ευκολία” (“Το Βήμα” 3/3/96).

Υπάρχει, ασφαλώς, και ο αντίλογος. Η αμφισβήτηση εμφανίστηκε στον Τύπο αρκετά νωρίς, κυρίως από γυναίκες – δημοσιογράφους και μη (βλ. για παράδειγμα το άρθρο της Ιρ. Αυδή-Καλκάνη, “Η ‘κουφή’ επέτειος. Η Ημέρα της Γυναίκας εύκολα μετατρέπεται σε μια παράλογη επέτειο, γραφική και γελοία”, “ΤΑ ΝΕΑ” 8/3/91 ή το δισέλιδο των συντακτριών της “Ελευθεροτυπίας” με τίτλο “Οι γυναίκες της ‘Ε'”, 8/3/91). Παρ’ όλες όμως τις αντιρρήσεις που διατυπώνουν οι άμεσα ενδιαφερόμενες, τα επετειακά δημοσιεύματα συνεχίζουν απτόητα. Δεν πειράζει. Γιατί πώς αλλιώς θα μαθαίναμε ότι οι ιππόκαμποι είναι φεμινιστές ή ότι υπάρχει σκέψη κάθε 8 Μαρτίου να μην εξετάζουν οι δάσκαλοι τα κοριτσάκια της τάξης τους; Αφού, λοιπόν, δεν καταφέραμε ακόμη να απαλλαγούμε από τα αφιερώματα της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, ας προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους να τα απολαύσουμε. Και του χρόνου!

Η ετήσια διέγερση των κομματικών οργάνων

Πονοκέφαλος για τα κόμματα η 8 Μαρτίου. Κάθε χρόνο την ίδια ημέρα είναι υποχρεωμένα να σκαρφίζονται κάποια ανακοίνωση που φαντάζονται πως θα ικανοποιήσει τη μισή τους πελατεία, πραγματική ή φαντασιακή, για την οποία τον υπόλοιπο καιρό δείχνουν μια λίγο πολύ παγερή αδιαφορία. Και να ήταν μόνον αυτό. Την ίδια στιγμή έχουν να αντιμετωπίσουν και τις πιέσεις των γυναικείων τμημάτων τους που βρίσκουν κι αυτά ευκαιρία να απαιτήσουν από τις κομματικές ηγεσίες να ασχοληθούν έστω και για μία ημέρα με τα “ιδιαίτερα” αιτήματά τους. Στο σημείο αυτό, οι ετήσιες “θέσεις” για τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας διαφοροποιούνται από τις άλλες επετειακές ανακοινώσεις των κομμάτων: οφείλουν να ικανοποιήσουν μια συγκεκριμένη κατηγορία πολιτών, κάτι που προφανώς δεν ισχύει για τα πανηγυρικά δελτία τύπου που συντάσσουν τα κόμματα κάθε χρόνο την 25η Μαρτίου ή την 28η Οκτωβρίου. Υπάρχουν, ωστόσο, και ομοιότητες: σε κάθε περίπτωση, η δήλωση μιλά περισσότερο για τις ευρύτερες επιλογές ενός κόμματος στη δεδομένη συγκυρία και λιγότερο για την τιμώμενη επέτειο.

Στην υπηρεσία των κομματικών προτεραιοτήτων, λοιπόν, η 8 Μαρτίου έχει από καιρό μεταβληθεί σε ένα υποκριτικό χαϊδολόγημα των γυναικείων αφτιών και, ταυτόχρονα, σε μια σταθερή αφορμή για να ισχυριστούν οι πολιτικοί ότι η δική τους ενασχόληση με τα γυναικεία προβλήματα είναι σοβαρότερη από εκείνη του αντιπάλου. “Η κυβέρνηση, παλεύοντας μαζί με το λαό για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό, έχει εντάξει στις προτεραιότητες της κοινωνικής της πολιτικής την πραγματοποίηση της ισότητας ανάμεσα στα Δύο Φύλα”, κόμπαζε για παράδειγμα ο Ανδρέας Παπανδρέου στις 8 Μαρτίου 1984. Και δήλωνε βέβαιος ότι η λύση των ακόμη εκκρεμών ζητημάτων είναι θέμα χρόνου: “Στο Πενταετές Πρόγραμμα της κυβέρνησης για κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη του τόπου που συντάχθηκε με την ευρύτερη λαϊκή συμμετοχή, τα προβλήματα αυτά έχουν αναδειχθεί, και η κυβέρνηση προχωρεί σταθερά στην επίλυσή τους”.

Την ίδια χρονιά, ο τότε πρόεδρος της ΝΔ Ευάγγελος Αβέρωφ εκδήλωνε εμμέσως πλην σαφώς τη δυσαρέσκεια της παράταξής του για τον κατήφορο που κατά τη γνώμη του είχαν πάρει οι γυναίκες του ΠΑΣΟΚ και υποστήριζε την επάνοδο των Ελληνίδων στους παραδοσιακούς τους ρόλους: “Σαν σύζυγος και σαν μάνα η Ελληνίδα υπήρξε και είναι το θεμέλιο της ελληνικής οικογένειας. Και έτσι έχει καταξιωθεί στη συνείδησή μας”. Να συνεχίσουμε; “Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται φέτος κάτω από τη σκιά των Πέρσινγκ, Κρουζ και SS-20”, διαβάζουμε στην ανακοίνωση της ΕΔΑ, ενώ εκείνη τη χρονιά η ΚΕ του ΚΚΕ καλούσε τις γυναίκες της Ελλάδας “σαν μάνες, σαν εργαζόμενες και σαν υπεύθυνοι πολίτες” να παλέψουν “με όλο το λαό για να απαλλαγούμε από την ιμπεριαλιστική εξάρτηση και την απειλή του πολέμου. Για να φύγουν οι ξένες βάσεις και τα πυρηνικά όπλα από τη γη μας. Για Ελλάδα ειρηνική και απύραυλη Βαλκανική”. Δεν τελειώνουν, όμως, εδώ οι γυναικείες υποχρεώσεις: “Εκλαϊκεύστε το ρόλο και τους αγώνες του ΚΚΕ”, συνέχιζε το ίδιο κείμενο. “Αντιπαλέψτε τις αντιδραστικές και τις νεοφεμινιστικές θεωρίες”.

Και ισότιμοι πολίτες, λοιπόν, και μάνες και σύζυγοι, και αντιιμπεριαλίστριες και φεμινίστριες και κατά των φεμινιστριών. Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου, τα κόμματα φέρνουν τον γυναικείο πληθυσμό της χώρας αντιμέτωπο με τις πιο αντιφατικές εικόνες του, αναθέτοντάς του ταυτόχρονα τα πιο ποικίλα καθήκοντα που απορρέουν από τους ρόλους του που κατά περίπτωση επιλέγονται. Στην πραγματικότητα αντιμετωπίζουν τις γυναίκες ως μια ενιαία και αδιαφοροποίητη κατηγορία πολιτών, δεύτερης προφανώς κατηγορίας, που την ημέρα της γιορτής τους μαζί με τα “χρόνια πολλά” καλόν είναι να εισπράττουν και μια έγκυρη συμβουλή για το πώς πρέπει να πορευτούν στη ζωή τους: ποιο κοινωνικό πρόσωπο να επιλέξουν, τι να πιστέψουν και τι να καταγγείλουν, και, κυρίως, με ποιους να πάνε και ποιους να μαυρίσουν.

Η πατερναλιστική αυτή πρακτική των ηγεσιών έχει αμφισβητηθεί ακόμη και από κόμματα. (Χαρακτηριστικές είναι οι αυτοκριτικές ανακοινώσεις του ΚΚΕ εσωτ. και των σχημάτων που το διαδέχθηκαν). Μολαταύτα, η 8 Μαρτίου συνέχισε και συνεχίζει να προσφέρει την αφορμή για δηλώσεις που, αν μη τι άλλο, θίγουν τη νοημοσύνη των γυναικών. Δηλώσεις υπερβολικά αμετροεπείς: “Στη χώρα μας συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια μια ειρηνική επανάσταση” (Α. Παπανδρέου, 8/3/87). Δηλώσεις υπερβολικά γενικόλογες: “Το χρέος όλων είναι να δώσουν στις γυναίκες τις δυνατότητες για να αξιοποιήσουν κάθε προσωπική τους ικανότητα χωρίς εμπόδια και αναστολές” (Κωστής Στεφανόπουλος, ΔΗΑΝΑ, 8/3/88). Δηλώσεις υπερβολικά κολακευτικές: “Ελληνίδες, στον αγώνα για την Ελλάδα του αύριο προπορεύεσθε” (Κ. Μητσοτάκης, 8/3/88). Δηλώσεις υπερβολικά ανυπόστατες: “Το υπουργείο Εθνικής Αμυνας πρωτοστατεί και στην ισότητα των δύο φύλων” (Ι. Βαρβιτσιώτης, 8/3/93). Δηλώσεις, τέλος, υπερβολικά ακατάληπτες: “Θεωρούμε πως η ίδια η γυναίκα θα πρέπει ν’ αποδεσμευτεί απ’ όλες τις αναχρονιστικές αντιλήψεις και με τη συμπεριφορά της ως μητέρα και σύντροφος ν’ αποκτήσει τη θέση που δικαιωματικά της ανήκει” (Μ. Εβερτ, 8/3/97).

Οσο περισσότερο μετατρέπεται σε μια ανούσια -αν όχι προσβλητική για τις γυναίκες- γιορτή, τόσο η 8 Μαρτίου μοιάζει να κινητοποιεί τους πολιτικούς άνδρες της χώρας. Κανείς δεν αντιστέκεται πια στον πειρασμό να προσθέσει το μικρό του λιθαράκι στον αμφιλεγόμενο εορτασμό. Ακόμη και ο Κ. Καραμανλής φρόντισε να μας κληροδοτήσει τη σοφή του υποθήκη για τα νοήματα της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας: “Ως Ελληνες μπορούμε και πρέπει να είμεθα υπερήφανοι, δεδομένου ότι πρώτο το αρχαίο ελληνικό πνεύμα αναγνώρισε την προσωπικότητα της γυναίκας” (8/3/92).

Όταν η γιορτή ήταν εθνικώς ύποπτη

Στις μέρες μας, κόμματα και κρατικοί φορείς συναγωνίζονται ποιος θα τιμήσει περισσότερο την 8 Μαρτίου. Δεν ήταν πάντα έτσι. Πριν από τη χούντα, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας, μια επέτειος ούτως ή άλλως συνδεδεμένη ιστορικά με τις γυναίκες της αριστεράς, ήταν για το κράτος μια γιορτή ύποπτη, μια επικίνδυνη παγίδα που είχαν σκαρφιστεί οι ιθύνοντες του παράνομου τότε ΚΚΕ για να παρασύρουν στα δίχτυα τους ανυποψίαστες γυναίκες. Ετσι, οι εκδηλώσεις που διοργάνωνε κάθε Μάρτιο η αριστερή Πανελλαδική Ενωση Γυναικών (ΠΕΓ) παρακολουθούνταν στενά από ασφαλίτες που φρόντιζαν να ενημερώνουν σχετικά τους προϊστάμενούς τους -και τους φακέλους των παριστάμενων γυναικών.

“Αι υπό της ΠΕΓ διοργανούμεναι εορταί, όπως η εορτή της γυναίκας, έχουν καθορισθή υπό της κομμουνιστικής της ηγεσίας και έχουν σκοπόν την προβολήν και ανάπτυξιν της ΠΕΓ και την διοχέτευσιν της γραμμής της ΕΔΑ και του ΚΚΕ”, διαβάζουμε σε μπροσούρα με τίτλο “ΠΕΓ. Τι είναι, τι θέλει, πώς εργάζεται”, που εκδόθηκε στα 1966 από το υπουργείο Δημόσιας Τάξης με στόχο την ενημέρωση των αξιωματικών των σωμάτων ασφαλείας και των κρατικών λειτουργών. “Εις τας εορτάς αυτάς καλούνται γυναίκες αδιακρίτως ιδεολογικής τοποθετήσεως. Η πρόσκλησις, η οποία αποστέλλεται διά τον εορτασμόν της ημέρας της Γυναίκας είναι εντελώς αθώα και η παραλήπτρια μιας τοιαύτης επιστολής ευκόλως θα αποδεχθή μίαν τοιαύτην πρόσκλησιν. […] Είναι βέβαιον ότι ο εορτασμός θα λάβη εις την πράξιν άλλην χροιάν. Η ομιλήτρια, κατ’ αρχάς, εκ των προτέρων καθωρισμένη και καταλλήλως ενημερωμένη, αρχίζει την ομιλίαν διά τα δικαιώματα των γυναικών και καταλήγει εις τα ‘εγκλήματα των Αμερικανών’, τον ‘γενικόν αφοπλισμόν’, την ‘ειρήνην’ ή τον ‘πόλεμον’ του Βιετνάμ. Τα άλλα θέματα, και εάν συζητηθούν, θα αποτελέσουν δευτερευούσης σημασίας συζητήσεις. Η επωδός θα είναι εν ψήφισμα με αιχμάς εναντίον της αμερικανικής πολιτικής” (σ. 31-33).

Οι μεταμφιέσεις μιας επετείου

Από την καθιέρωσή της στις αρχές του αιώνα έως τη σχετικά πρόσφατη αμφισβήτησή της, η 8 Μαρτίου έχει να παρουσιάσει ένα πλούσιο οδοιπορικό, το οποίο συνεχίζει να εμφανίζεται αλλοιωμένο στα χρονικά που συνοδεύουν κάθε χρόνο τα σχετικά αφιερώματα: Η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας εγκρίθηκε στα 1910 κατά τη Β’ Συνδιάσκεψη των Σοσιαλιστριών στην Κοπεγχάγη ως ημέρα πάλης των σοσιαλιστριών για τα γυναικεία αιτήματα, και κυρίως την καθολική γυναικεία ψήφο, σε αντιπαράθεση με τον αγώνα των φεμινιστριών της εποχής για το ίδιο ζήτημα. Τα επόμενα χρόνια, η πραγματοποίηση του ετήσιου αυτού εορτασμού θα αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες, κυρίως στο πλαίσιο των διαφορετικών πτερύγων της γερμανικής σοσιαλδημοκρατίας, με αποτέλεσμα να ατονήσει ή και να καταργηθεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.

Η 8 Μαρτίου επανεμφανίζεται στη δεκαετία του ’20. Αυτή τη φορά γιορτάζεται συστηματικά από τα κόμματα της Γ’ Διεθνούς ως ημέρα κοινού αγώνα ανδρών και γυναικών για τα γυναικεία ζητήματα, αφιερωμένη στην πάλη κατά του “αστικού φεμινισμού”. Στην Ελλάδα, η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας γιορτάζεται από το ΚΚΕ σε όλη τη μεσοπολεμική περίοδο, ενώ περιορισμένη είναι η αναφορά στην ημέρα και από σοσιαλιστικά κόμματα ή ομάδες της εποχής. Με τις γυναίκες της αριστεράς και τις οργανώσεις τους συνδέεται η 8 Μαρτίου και στα μεταπολεμικά χρόνια, κατά τα οποία συνεχίζει να αγνοείται από τους υπόλοιπους γυναικείους φορείς.

Τα πράγματα αλλάζουν με την πτώση της χούντας. Η 8 Μαρτίου κινητοποιεί πλέον ένα ευρύ φάσμα γυναικείων οργανώσεων και φεμινιστικών ομάδων σε ολόκληρο τον πλανήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι, προτείνοντας στα 1977 την καθιέρωση μιας Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αναφέρει την 8 Μαρτίου ως την πλέον ενδεδειγμένη ημερομηνία για τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Στο κλίμα αυτό, οι μεταπολιτευτικές γυναικείες ομάδες επιχειρούν να δώσουν τη δική τους σφραγίδα στο γενικευμένο πανηγύρι: “Εμπρός να δώσουμε στις 8 του Μάρτη το αληθινό αγωνιστικό της νόημα που κινδυνεύει να ξεχαστεί μέσα στις γιορτές που διοργανώνονται”, διαβάζουμε σε προκήρυξη της Κίνησης για την Απελευθέρωση των Γυναικών.

Η ανέφελη σχέση των φεμινιστριών με την επέτειο δεν θα διαρκέσει πολύ. Η μεγάλη συγκέντρωση για την αλλαγή του οικογενειακού δικαίου στα Προπύλαια (7 Μαρτίου 1980) αποτελεί κατά κάποιον τρόπο τομή. Στα επόμενα χρόνια θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, καθώς η 8 Μαρτίου μετατρέπεται όλο και περισσότερο από μια ημέρα των γυναικών σε μια ημέρα για τις γυναίκες. “Αν έχει νόημα η 8 του Μάρτη”, αναφέρεται χαρακτηριστικά σε προκήρυξη του Σπιτιού των Γυναικών (8/3/82), “αυτό βρίσκεται στην έκφραση της αλληλεγγύης των γυναικών που συσπειρώνονται για να αμφισβητήσουν συλλογικά τα κοινωνικά πρότυπα, τις διακρίσεις σε βάρος των γυναικών, τις εξουσιαστικές σχέσεις και να διεκδικήσουν την πολύμορφη έκφρασή τους και την αυτόνομη ύπαρξη κάθε γυναίκας”.

Τα περιθώρια είναι στο εξής ελάχιστα. Η κατάχρηση της ημέρας από τα μέσα ενημέρωσης και τα κόμματα δίνει το τελειωτικό χτύπημα. Βρισκόμαστε πια πολύ κοντά στο τόσο εύστοχο “8 Μαρτίου: Σήμερα δεν γιορτάζουμε και δεν δεχόμαστε επισκέψεις”. Απόδειξη το παράθεμα που ακολουθεί από προκήρυξη της Κίνησης Δημοκρατικών Γυναικών για την 8 Μαρτίου 1986: “Ολοι μιλάνε για τη ‘γιορτή’, βγάζουν λόγους, πανηγυρίζουν, αφιερώνουν, καθησυχάζουν τη συνείδησή τους. Κάτι μεταξύ Εθνικής Εορτής και επετείου. Εμείς νιώθουμε αποστροφή για όλα αυτά. Η χρησιμοποίησή μας τη μέρα τούτη είναι το άλλοθι της κοινωνικής σιωπής για όλο τον άλλο χρόνο […] Εμείς αρνιόμαστε να παίξουμε σ’ αυτό το δοσμένο σκηνικό. Σαρκάζουμε την ‘εξαιρετικά αφιερωμένη’ Ημέρα ή Εβδομάδα”.

ΣΤΟ ΟΡΙΟ

Αποσπάσματα από δηλώσεις, ευχές, σχόλια για τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας:

ΝΙΚΟΣ ΡΙΖΟΣ. “Οι νέες να ευτυχήσουν στον έρωτά τους, οι… μεσαίες να τραβήξουν το κουπί της οικογένειας, όπως το τραβάνε, και τα περήφανα γηρατειά να ‘χουν καλές μέρες και χαρούμενες. Πάντως, χωρίς να κακοφανεί στις μεγαλύτερες, εγώ λέω ναι στα… μανούλια και τους εύχομαι κάθε ευτυχία” (“Μεσημβρινή” 8/3/88).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΜΙΧΑΗΛ. “Να είναι πάντα γυναίκες” (στο ίδιο).

ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΡΑΒΑΣ. “Να κρατήσουν το ανθρώπινο είδος ψηλά, γιατί αυτές είναι εκείνες που το μεταφέρουν. Εύχομαι δε σε όλες τις γυναίκες της γης, σαν μανάδες, να προσπαθήσουν για την εδραίωση της ειρήνης στον κόσμο” (στο ίδιο).

ΛΟΥΚΙΑ. “Ειδικότερα οι νέες κοπέλες, που μέχρι τώρα θεωρούσαν επίκεντρο της εμφάνισής τους το τζιν, σε όλες του τις παραλλαγές και εκκεντρικότητες, τώρα εξαίρουν τη γυναικεία τους ιδιότητα με πολυτελή και ευαίσθητα στην αφή υφάσματα. Η αντιγραφή ανδρικών προτύπων στο πλαίσιο ενός δυναμικού φεμινιστικού κινήματος, φαίνεται ότι αποτελεί πλέον παρελθόν” (“ΤΑ ΝΕΑ” 7/3/94).

ΒΥΡΩΝ ΠΟΛΥΔΩΡΑΣ. “Αγαπημένη μου γυναίκα, Σε σκέφτομαι πάντα με απεριόριστο σεβασμό. Είσαι το στολίδι που ομορφαίνει τη ζωή. Εσύ είσαι ο δέκτης της πιο πλατιάς αγάπης. Σε βλέπω σαν πηγή έμπνευσης ποιητών, ζωγράφων, πολιτικών σε όλους τους κύκλους της ιστορίας. Είσαι η αιώνια σύντροφος, μάνα, αδελφή, ερωμένη. Το πιο όμορφο τραγούδι μπορώ να γράψω για σένα, για κάθε μια από τις χίλιες μορφές που παίρνεις εσύ γυναίκα. Αλλά τους καλύτερους στίχους μου θα τους φυλάξω να τους αφιερώσω στη γυναίκα που έχει δεχθεί την αδικία και την ανισότητα. […] Θέλω να σταθώ κοντά σου, αιώνια Ελληνίδα γυναίκα, αλλά και γυναίκα του κόσμου, και να σε βλέπω επίμονα με τη ματιά -ομολογώ την αντρική ματιά- του σεβασμού και της ισοτιμίας. Και στην πολιτική πράξη να βρω έτσι ώστε καμία αδικία να μη σε γονατίζει. Με αγάπη” (“Ελευθεροτυπία” 8/3/96).

ΝΙΚΟΣ ΣΗΦΟΥΝΑΚΗΣ. “Σήμερα, σε εσένα γυναίκα, μάνα και αδελφή της ακριτικής Ελλάδας γράφω. Σήμερα, όμως, στη γυναίκα των χαμένων πατρίδων […] γράφω. Στη μάνα πρόσφυγα και χήρα, στην αδελφή. Στα νησιά -εκεί στην άκρη- στην αρχή της Ανατολής, που το δράμα το φρικτό της Ιστορίας έφερε μαζί τους νησιώτες και τους Μικρασιάτες να γίνουν ένα. Σήμερα, όμως, σε σένα την προσφυγοπούλα της Ανατολικής Θράκης, του Πόντου και της Μαύρης Θάλασσας, γράφω. Σήμερα, όμως, σε σένα τη μάνα, την αδελφή και τη σύζυγο του αγνοούμενου της Κύπρου γράφω. Σήμερα, όμως, και εσένα γυναίκα της Πίνδου θυμάμαι, που τη φανέλα του στρατιώτη έφτιαξες και ανέβασες εκεί, στην κορφή” (στο ίδιο).

ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΡΩΤΟΠΑΠΑΣ. “Πιστεύω ότι η 8η Μάρτη αποτελεί μια σημαντική ημερομηνία για τις γυναίκες – για το γυναικείο και εργατικό κίνημα. Είναι μια ημέρα σκέψης και απολογισμού. […] Ως πρόεδρος της ΓΣΕΕ, δεσμεύομαι και σήμερα -πολιτικά και ηθικά- να στηρίξω και να ενθαρρύνω πρωτοβουλίες της Γραμματείας Γυναικών που θα δημιουργούν προϋποθέσεις πάλης για καλύτερες θέσεις εργασίας, για τη χειραφέτηση και την απελευθέρωση των γυναικών. Σας χαιρετώ όλες, εργαζόμενες, άνεργες, συνταξιούχες” (στο ίδιο).

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ. “Εγιναν, όμως, λάθη. Σοβαρά. […] Που έδιναν την εντύπωση ότι βρισκόμαστε στις παραμονές ενός σκληρού, αδυσώπητου, πολέμου ανάμεσα στα δύο φύλα. Και είχαμε και μαχητικές συγκεντρώσεις, έξω από το ‘Χίλτον’, αν θυμάμαι καλά, για την κατάργηση των καλλιστείων… Αυτές οι εντάσεις φόβισαν πολλές γυναίκες, νοικοκυρές ιδίως, όχι μόνο στην επαρχία, αλλά και στην Αθήνα και τις έκαναν, την ώρα που είχαν αρχίσει να ‘συνειδοποιούνται’, να χωθούν και πάλι στο καβούκι τους. […] Σήμερα, 8 Μαρτίου 1996, ‘είκοσι χρόνια μετά’, κοιτάζω τις εφημερίδες και θλίβομαι: ένα μονοστηλάκι, ένα διστηλάκι, άντε μισή σελίδα για τη ‘Μέρα της Γυναίκας’ και όσα αυτή σημαίνει!” (“ΤΑ ΝΕΑ” 8/3/96).

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

“Το μήλο και το φίδι απ’ τη σκοπιά της Εύας” (φεμινιστική περιοδική έκδοση, αριθμός φύλλου 3, Μάρτιος 1982). Εκτενές αφιέρωμα στην 8 Μαρτίου. Ιδιαίτερα χρήσιμο το χρονικό των φεμινιστικών κινητοποιήσεων με αφορμή την ημέρα κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια.

“Γυναικείοι ψίθυροι της Ελευσίνας” (περιοδική έκδοση, χ.χ.). Αφιερωμένο στην Ημέρα της Γυναίκας. Ενδιαφέρουσες οι μαρτυρίες γυναικών που εξηγούν πώς νιώθουν την “ημέρα της γιορτής τους”.

Ρ.[ένα] Λ.[άμψα], “Ημέρα της Γυναίκας” (περ. “Ο αγώνας της γυναίκας”, τεύχος 13, Ιανουάριος-Μάρτιος 1982, σ. 21). Πρώιμη κριτική στο περιεχόμενο της ημέρας και στις υπαγορευμένες προτεραιότητές της.

“Η 8 Μάρτη: μια φανταστική ημερομηνία” (περιοδικό “Γαία”, έκδοση του Σπιτιού Γυναικών Θεσσαλονίκης, Μάρτιος 1985, σ. 59-60). Μετάφραση σύντομου κειμένου της Φρανσουάζ Πικ, το οποίο αναλύει το μύθο των απαρχών της Παγκόσμιας Ημέρας της Γυναίκας. Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο “Terre des femmes. Panorama de la situation des femmes dans le monde” των εκδόσεων Maspero.

Liliane Kandel, Francoise Picq, “Le mythe des origines. A propos de la journee internationale des femmes” (περιοδικό “La revue d’ en face” 12/φθινόπωρο 1982, σ. 67-80). Περισσότερο εκτεταμένη αναφορά στο ίδιο θέμα: οι απαρχές της Διεθνούς Ημέρας της Γυναίκας, και συγκεκριμένα η περίφημη απεργία των Αμερικανίδων εργατριών στα 1857, αποδεικνύεται ένας μύθος που κατασκευάστηκε πολύ αργότερα. Συνοπτική αναφορά στην πολιτική χρήση της ημέρας.

Αγγέλικας Ψαρρά, “8 Μαρτίου. Σχόλιο στο χρονικό μιας επετείου” (“Δίνη, φεμινιστικό περιοδικό” 7/1994, σ. 210-224). Το παράδοξο, όσο και άγνωστο, ελληνικό ιστορικό της επετείου: οι κομμουνιστικές μεσοπολεμικές απαρχές της και η σχέση της με τις γυναίκες της αριστεράς έως τη δεκαετία του ’60. Οι αλλεπάλληλες εκδοχές του ιδρυτικού της μύθου. Οι μεταπολιτευτικές μεταμφιέσεις της.

Πηγή: iospress