Απαγόρευση του μπουρκίνι στις Κάννες: τα γυναικεία σώματα και πάλι στο στόχαστρο

της Δήμητρας Σπανού

Τα γυναικεία σώματα αποτελούν από ό,τι φαίνεται για άλλη μια φορά βολικό πιόνι στα σχέδια φανατισμένων πολιτικών.

Πριν λίγες μέρες ο δήμαρχος των Καννών Ντέιβιντ Λισνάρντ εξέδωσε μια οδηγία για την επιτρεπόμενη περιβολή στις πλαζ της πόλης. Στόχος του δεν ήταν άλλος παρά το μπουρκίνι, ένα πραγματικά ολόσωμο μαγιό που επιλέγει να φορέσει ένα (μικρό) τμήμα πιστών μουσουλμάνων γυναικών. Σύμφωνα με τον ίδιο, το μπουρκίνι «επιδεικνύει τη θρησκευτική πίστη» και «μπορεί να διαταράξει τη δημόσια τάξη» και ο ίδιος το μόνο που κάνει, σύμφωνα πάντα με τα λεγόμενά του, είναι «απλώς να απαγορεύσει μια περιβολή που αποτελεί σύμβολο του ισλαμικού εξτρεμισμού». Σύμφωνα με έτερο αξιωματούχο «δεν συζητάμε για απαγόρευση θρησκευτικών συμβόλων στην παραλία, αλλά περιβολή που αναφέρεται επιδεικτικά σε τρομοκρατικά κινήματα που βρίσκονται σε πόλεμο μαζί μας». Όποια βρεθεί ένοχη θα κληθεί να πληρώσει €38 πρόστιμο. Το παράδειγμα φαίνεται να ακολούθησαν κάποιοι ακόμα δήμαρχοι γειτονικών πόλεων. Μάλιστα, ένας από αυτούς, ο δήμαρχος του θέρετρου Βιλνέβ-Λουμπέτ δήλωσε ότι θεωρεί το να κολυμπάει μια γυναίκα καλυμμένη απαράδεκτο «για λόγους υγιεινής». Μερικές μέρες νωρίτερα, θεματικό πάρκο στη Μασσαλία ακύρωσε προγραμματισμένη ολοήμερη εκδήλωση μόνο για μουσουλμάνες με μπουρκίνι μετά από κριτικές που δέχτηκε από συντηρητικούς κύκλους λόγω λέει «ακραίων ιδεολογικών αντιλήψεων».

Το μπουρκίνι αποτελεί μια νέα μόδα που ξεκίνησε όταν η βιομηχανία αποφάσισε να ανοιχτεί στο καταναλωτικό κοινό των πιστών μουσουλμάνων γυναικών. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα ύφασμα μαγιό που καλύπτει ολόκληρο το σώμα εκτός από το πρόσωπο, παρόμοια με τις στολές κατάδυσης και άλλα παρόμοια ενδύματα για θαλάσσια σπορ. Περιέργως, ενώ τα τελευταία ποτέ δεν έχουν απασχολήσει κανέναν, το μπουρκίνι φαίνεται να θεωρείται τεράστια απειλή για τα ήθη και τις αξίες της γαλλικής κοινωνίας.

Μέχρι στιγμής η απαγόρευση του μπουρκίνι συνεχίζει να εξαπλώνεται σε περισσότερες πόλεις, ενώ σταδιακά αποσπά τη στήριξη πολιτικών όλων των αποχρώσεων. Ο ίδιος ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός Βαλς αποκάλεσε το μπουρκίνι μέρος της «υποδούλωσης των γυναικών», θυμίζοντας περισσότερο τον δεξιό Σαρκοζί. Η υπουργός οικογενειακών υποθέσεων Ροσινιόλ, φεμινίστρια και επίσης σοσιαλίστρια αποκάλεσε το μπουρκίνι «βαθιά αναχρονιστικό» και πως αντιμάχεται όσα πρεσβεύει. Σύμφωνα με τη Λεπέν, είναι «η ίδια η ψυχή της Γαλλίας που διακυβεύεται», καθώς «η Γαλλία δεν φυλακίζει το σώμα μιας γυναίκας ούτε και κρύβει το μισό πληθυσμό με το πρόσχημα ότι το άλλο μισό θα μπει σε πειρασμό». Στο μεταξύ, ακόμα και το τι συνιστά μπουρκίνι φαίνεται ότι δεν είναι τελικά και τόσο ξεκαθαρό. Αρκετές γυναίκες κάνουν μπάνιο φορώντας κοινά ρούχα με μακριά μανίκια και καλύπτουν το κεφάλι τους με μαντίλα. Υπάρχουν λοιπόν καταγγελίες σε μουσουλμανικές οργανώσεις ότι με αυτή την ένδυση κατηγορήθηκαν ότι παραβίαζαν την απαγόρευση και έπρεπε να εγκαταλείψουν την παραλία. Κοινώς, αν είσαι γυναίκα, μοιάζεις μουσουλμάνα και καλύπτεσαι, τότε δεν έχεις δικαίωμα να βρίσκεσαι στη (δημόσια) παραλία, ούτε και να απολαμβάνεις το μπάνιο σου στη θάλασσα. Αυτές οι πολιτικές πρακτικές φέρνουν αναπόφευκτα στο νου εποχές που κανονικά θεωρούνται ξεπερασμένες, όταν οι Γάλλοι αποικιοκράτες προσπαθούσαν με μανία να γδύσουν τις μουσουλμάνες γυναίκες στην Αλγερία και να εμπεδώσουν την υπεροχή τους έναντι των ντόπιων αντρών.

Σε μια περίοδο που η γαλλική κοινωνία βράζει καθώς χτυπιέται από την κρίση, ενώ η νεολαία και οι εργαζόμενοι/ες κατεβαίνουν στους δρόμους για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους που θίγονται από τις βίαιες μεταρρυθμίσεις, τα γυναικεία σώματα και δικαιώματα εργαλειοποιούνται και γίνονται πρόσχημα για να υποστηριχτούν διχαστικές πολιτικές. Η απόφαση απαγόρευσης του μπουρκίνι στις Κάννες και σε άλλες πόλεις της γαλλικής Ριβιέρας ως ‘σχετιζόμενο με την τρομοκρατία’ αποτελεί ένα εφεύρημα, ένα ιδεολόγημα, που βασίζεται στην ισλαμοφοβία, το ρατσισμό και το σεξισμό. Στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, αντί να προωθεί περισσότερη ισότητα και δημοκρατία, η κυβέρνηση οχυρώνεται πίσω από μια μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης που στοχοποιεί και στιγματίζει μερίδες του πληθυσμού ήδη καταπιεσμένες.

Σε εμάς το μπουρκίνι μπορεί να φαντάζει κάτι πραγματικά ξένο ή ξεπερασμένο, βγαλμένο από περιόδους που θέλουμε να αφήσουμε πίσω μας, όταν οι γυναίκες έπρεπε αγωνιωδώς να παραμένουν αόρατες και αθόρυβες ώστε να αποδεικνύουν ότι είναι σεμνές και ταπεινές. Προσωπικά μου είναι αδιανόητο να υποστηρίξω ότι μια γυναίκα έχει κάτι εγγενώς κακό στο σώμα και τα μαλλιά της και πως δεν θα πρέπει να νιώσει ποτέ τον ήλιο και τον αέρα στο σώμα της ώστε να θεωρείται «γυναίκα». Ή ότι το να καλύπτουμε τα σώματά μας είναι απάντηση στην ηδονοβλεπτική κουλτούρα που αντικειμενοποιεί τα γυναικεία σώματα και επιβάλλει άπιαστα και ενίοτε απάνθρωπα πρότυπα ομορφιάς. Όμως δεν χρειάζεται να συμφωνούμε σε όλα ώστε να είμαστε όλοι οι άνθρωποι κοινωνοί των στοιχειωδών δικαιωμάτων. Κάθε φορά που διαβάζουμε για γυναίκες που πέταξαν τη μαντίλα σε χώρες υπό ισλαμικό καθεστώς χαιρόμαστε γιατί αναγνωρίζουμε σε αυτή την κίνηση μια ελευθερία. Όμως, είναι λάθος να θεωρούμε ότι αυτή η ελευθερία που υπερασπιζόμαστε συνίσταται στο γδύσιμο. Αυτό που γιορτάζουμε είναι το στοιχειώδες δικαίωμα ενός ανθρώπου στην αυτοδιάθεση, στην επιλογή για το πώς θα εμφανιστεί στο δημόσιο χώρο. Και ναι, αυτή δεν είναι ουδέτερη και ναι, καθορίζεται από ένα σύνθετο πλέγμα σχέσεων εξουσίας και ιεραρχιών – όπως και η κριτική που της κάνουμε άλλωστε. Η επιβολή τόσο της κάλυψης όσο και της αποκάλυψης των γυναικών καταστρατηγεί αυτό το δικαίωμα, το οποίο οφείλουμε να υπερασπιζόμαστε ακόμα κι αν δεν συμφωνούμε με το τελικό αποτέλεσμα. Από εκεί και πέρα, το τι απόχρωση θα αποκτήσει αυτή η επιλογή επαφίεται στην διαπάλη ιδεών και επιχειρημάτων, στους αγώνες για περισσότερη ελευθερία, δικαιοσύνη και ισότητα, καθώς και στην αλληλεγγύη μεταξύ των καταπιεσμένων.