Είναι η χειραφέτηση φαινόμενο καθολικό και αμιγές; Πώς χειρίζεται ένα υποκείμενο την κατάσταση στην οποία βιώνει τη χειραφέτηση ως προς μια καταπιεσμένη ταυτότητά του με όρους περαιτέρω καταπίεσης μιας άλλης; Ποιο είναι το πεδίο ελευθεριών που το ίδιο το υποκείμενο ορίζει με τις επιλογές του και πώς είναι να συνειδητοποιεί ότι το πεδίο αυτό λειτουργεί ταυτοχρόνως αυξητικά και μειωτικά ως προς αντικρουόμενες ταυτότητές του; Πόσο ετερόκλητη, μη γραμμική και μη συμπαγής μονάδα αντίληψης και ανάλυσης της πραγματικότητας είναι η υποκειμενικότητα; Φαίνεται ότι η ταινία, περί ης το άρθρο που ακολουθεί, έχει κάτι να πει ως προς τα παραπάνω ερωτήματα.
του Colin Crummy
Ο Fadi έχει ένα πρόβλημα. Κοιμάται διαρκώς με ακατάλληλους άντρες που γνωρίζει στα γκέι μπαρ του Τελ Αβίβ. Είναι όμορφα, γοητευτικά και καλά Εβραιόπουλα. Και ποιο είναι το πρόβλημα; Ότι εκείνος είναι ένθερμος Παλαιστίνιος εθνικιστής. «Έχω καψουρευτεί έναν Σιωνιστή» λέει ο Fadi στην καλύτερή του φίλη, τη Nagham, στο ντοκιμαντέρ Oriented. «Είμαι ερωτευμένος με τον εχθρό» λέει.
Οι κίνδυνοι των ερωτικών συναντήσεων στο Τελ Αβίβ είναι μερικά μόνο από τα πολύπλοκα κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά και προσωπικά διλήμματα που το Oriented παρουσίασε στην παγκόσμια πρεμιέρα του στο Sheffield Doc/Fest τον Ιούνιο στην Αγγλία. Η ταινία – ντεμπούτο του Βρετανού σκηνοθέτη Jake Witzenfeld, ακολουθεί τρεις εικοσάρηδες γκέι Παλαιστινίους που ζουν στη Γιάφα, έναν στιλάτο παραθαλάσσιο θύλακα στα νότια της πόλης. Ο Khader είναι ένας Παλαιστίνιος κοσμικός ακτιβιστής που ζει με τον Εβραίο γκόμενό του, τον David. Ο Naeem περνάει μια χαρά στη φούσκα του Τελ Αβίβ, αλλά δεν είναι όπεν στους γονείς του, ενώ ο Fadi δυσκολεύεται να συμβιβάσει τον βαθύ παλαιστινιακό εθνικισμό του με τη συνήθειά του να καψουρεύεται ένστολους Ισραηλινούς.
Την επόμενη της πρεμιέρας, οι σταρ της ταινίας, ζωηροί και ενημερωμένοι, μιλούν σε μια ηλιόλουστη καφετέρια. Ο Khader Abu Seif (28, εργάζεται στη διαφήμιση) φοράει πολύχρωμα ρούχα, φλερτάρει και μιλάει πολύ. Ο Fadi Daeem (27, νοσηλευτής) είναι ανέκφραστος, λακωνικός, τρυπημένος παντού και με γυαλιά ηλίου τύπου «στ’αρχίδια μου». Ο Naeem Jiryes (26, επίσης νοσηλευτής) είναι ειλικρινής, γλυκός, με μούσια και καπελάκι του μπέιζμπολ. Πολύ σύντομα φάνηκε γιατί ο Witzenfeld αποφάσισε να ακολουθήσει αυτούς τους τυπάδες για 18 μήνες. Οι τρεις νεαροί Παλαιστίνιοι είναι έξυπνοι, σαματατζήδες, έχουν πλάκα και τους αρέσουν τα ποτά. Ένας σερβιτόρος γίνεται αντικείμενο φλερτ (από τον Khader) και μετά κραξίματος επειδή αργεί με την παραγγελία (επίσης από τον Khader). «Θέλω να τον σκοτώσω» χαριτολογεί.
Ο Witzenfeld ανακάλυψε τα παιδιά μέσω του βίντεο με το όνομα ‘Qambata’ που είχαν ανεβάσει στο YouTube και το οποίο έγινε viral στον Αραβικό κόσμο, καθώς αναδείκνυε κάποια θέματα ταμπού, όπως η ομοσεξουαλικότητα και η έμφυλη ισότητα. Αποφάσισαν να το κάνουν ένα βράδυ που είχαν μεθύσει, λέει ο Khader, θέλοντας να προφέρουν τα αισθήματα μιας νέας γενιάς Αράβων. «Δεν είχαμε γκέι, λεσβιακό ή κουήρ πρότυπο για να ακολουθήσουμε. Αφού, λοιπόν, δεν έχουμε πρότυπο, ας γίνουμε εμείς».
Στο Oriented αυτή η πρόκληση στην παραδοσιακή Αραβική κουλτούρα εκδηλώνεται με την ιστορία του Naeem, ο οποίος αποφασίζει να κάνει coming-out στην οικογένειά του, που δεν καταλαβαίνει γιατί δεν θέλει να γυρίσει στο χωριό τους, να παντρευτεί και να κάνει οικογένεια. Ο Naeem πηγαίνει μαζί με τα παιδιά για φαγητό στο σπίτι των δικών του και εκεί ο πατέρας του προτείνει να θυσιάσει 10% της ευτυχίας του για να ακολουθήσει την παράδοση. Η Nagham, η φίλη του αγοριού, αντιτείνει: «Γιατί δεν θυσιάζετε εσείς 10% της ευτυχίας σας για να μπορεί να είναι κι αυτός ευτυχισμένος;».
Η ταινία αναδεικνύει πολιτισμικές εντάσεις σαν αυτήν μέσα από προσωπικές ιστορίες. Στο Τελ Αβίβ ξανά, ένα διαφορετικό είδος έντασης προκύπτει: τι κάνουν στο Ισραήλ οι νεαροί Παλαιστίνιοι, δεδομένου του μεγάλου φορτίου ιστορικής έντασης; Όντας Βρετανός, στρέιτ και Εβραίος που ζει στην πόλη, ο Witzenfeld παραδέχεται ότι δεν είχε αντιληφθεί τις πολύπλοκες, μεταβαλλόμενες ταυτότητες που ίσως χρειαστεί να διαχειριστούν οι άντρες αυτοί. Ο σκηνοθέτης καταγράφει τις ζωές τους μεταξύ του 2013 και του 2014 ενώ ξεσπούσαν νέες εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Γάζας. Το να ζουν στη φιλελεύθερη φούσκα του Τελ Αβίβ ενώ λίγο πιο κάτω μαίνεται η σύγκρουση με τους δικούς τους ανθρώπους, κατά δική τους ομολογία, τους γαμεί το μυαλό.
«Αυτή είναι η ζωή μας. Συνεχώς πολύ μπερδεμένη» λέει ο Fadi. «Κάνω κάτι και είναι σαν να υποστηρίζω το Ισραήλ, σαν να μην είμαι καλός Παλαιστίνιος. Τα πιο μικρά πράγματα, πού σπουδάζεις, πού δουλεύεις, πού βγαίνεις, με ποιους βγαίνεις. Ό,τι και να κάνουμε. Η Μαντόνα, που τη λατρεύουμε, ήταν στο Ισραήλ πριν έξι μήνες. Δεν πήγαμε και δεν θέλαμε να πάμε γιατί θα ήταν σαν να υποστηρίζουμε το να έρχονται καλλιτέχνες στο Ισραήλ κι έτσι να φαίνεται ότι είναι ένα καλό μέρος.»
Το Oriented, όμως, δεν μιλά μόνο για βλοσυρές διαμαρτυρίες και βραδιές στο σπίτι ενώ στην πόλη βρίσκεται η Μαντόνα. Η ταινία έχει έντονες ντοκιμαντο-σαπουνοπερέ ευαισθησίες, καθώς αντανακλά την ενέργεια της νιότης των ηρώων της. Οι περισσότερες πολιτικές συζητήσεις γίνονται, ενώ οι πρωταγωνιστές πίνουν τα κοκτέιλ τους και καπνίζουν. Ο σκηνοθέτης λέει ότι προσπάθησε να συλλάβει τον ακτιβισμό σε μια προσωπική διάσταση. «Η κοινωνική αλλαγή δεν είναι αυτό που διαβάζουμε στα βιβλία Ιστορίας. Είναι τα λόγια και οι πράξεις των ανθρώπων που ζουν την καθημερινότητά τους, είτε γαμιούνται, είτε βγαίνουν ραντεβού, είτε συζητούν για το πού θα βγουν». Όπως προσθέτει στεγνά ο Fadi, «εννοείται ότι δεν πρόκειται να αυτοπυρποληθούμε στη μέση της τοπικής αγοράς».
Παρ’όλα αυτά, τα παιδιά ξέρουν ότι η συμμετοχή σε μια ταινία όπως το Oriented τα εκθέτει. Ανησυχούν πώς θα το πάρουν στο σπίτι τους, αλλά και στη δουλειά τους. Μπορεί οι πολιτικές συζητήσεις να κυριαρχούν στο Τελ Αβίβ, αλλά για τους νεαρούς Παλαιστίνιους της πόλης είναι δύσκολο να εκφράσουν την πολυπλοκότητα όσων νιώθουν. «Δεν μας επιτρέπεται να μιλήσουμε για πολιτική, να εκφραστούμε υπέρ της Παλαιστίνης» λέει ο Naeem. «Είναι εκεί, κάτω από την επιφάνεια, αλλά δεν σου επιτρέπεται να εκφραστείς…να νιώσεις νόμιμος».
Πάντως, τα αγόρια του Oriented έχουν συνηθίσει τις αντιδράσεις. Το viral βίντεό τους στο YouTube είχε σχόλια όπως «λεσβίες, γκέι τσούλες», «προδότες», «Ισραηλινοί Άραβες». Έχουν την υποστήριξη κάποιων Ισραηλινών στο Τελ Αβίβ, κάποιες, όμως, φορές νιώθουν κυνικά, όπως τότε που ένας τύπος πλησίασε τον Khader στο δρόμο και κάγχασε «Λευτεριά στην Παλαιστίνη». «Χαλάρωσε, μωρή» παρατηρεί ο Fadi. «Μη φωνάζεις ‘Λευτεριά στην Παλαιστίνη’ όταν μας βλέπεις μπροστά σου.»
Έχουν επίσης συνηθίσει να τους κατηγορούν και ότι το παίζουν και ότι δεν το παίζουν θύματα. «Νομίζω ότι οι Παλαιστίνιοι παρουσιάζονται θυματοποιημένοι στις ταινίες» λέει ο Fadi. «Πολύ δύσκολα θα έβλεπαν έναν Παλαιστίνιο που δεν υποφέρει όπως αυτοί. Και το καταλαβαίνω αυτό. Δεν συγκρίνω τον πόνο μου με τον πόνο ενός εφήβου στη Γάζα.»
Ελπίζουν, ωστόσο, ότι με την ταινία θα βοηθήσουν Άραβες εφήβους να κάνουν coming-out. «Το όνειρό μας είναι να μπορέσουμε να προβληθεί η ταινία σε Αραβικές χώρες» λέει ο Naeem. «Σε αυτό το κοινό θέλω να φτάσει.» Ο Khader θέλει να δουν το Oriented γκέι Άραβες έφηβοι και να ταυτιστούν με αυτό όπως έκανε εκείνος με το Hedwig and the Angry Inch. «Σε έναν νεαρό γκέι Άραβα που ζει στην Καμπούλ και που θα δει την ταινία, δεν μπορώ να υποσχεθώ φοβερά γκλαμουράτα πάρτι. Αλλά όταν εγώ είδα το Hedwig ένιωσα ότι ταυτίζομαι. Εμπνεύστηκα. Ελπίζω 50 Άραβες έφηβοι να δουν το Oriented. Για μένα αυτό θα ήταν αρκετό.»
Μετάφραση – Εισαγωγή: Δημήτρης Βασιλειάδης
Πηγή: vice.com